Γιατί σαμποτάρουμε τις υγιείς σχέσεις;Όταν το «φυσιολογικό» μας φαίνεται ξένο

Τι μας κάνει να απομακρυνόμαστε;

Αν φανταστούμε τη διαδρομή της ζωής μας μέχρι σήμερα, ίσως να μοιάζει σα να περπατάμε για πολλά χρόνια σε ανώμαλο δρόμο. Έναν δρόμο γεμάτο από πέτρες και λακκούβες, τόσο δυσπρόσιτο όπου το σώμα μας έχει συνηθίσει πλέον να βρίσκεται σε επιφυλακή. Αν λοιπόν ξαφνικά βρεθούμε σε ένα λείο, σταθερό μονοπάτι, η ηρεμία αυτή ίσως και να μας μοιάζει με κάτι ξένο, ακόμη και απειλητικό. Κάπως έτσι συμβαίνει και στις σχέσεις μας, όταν προερχόμαστε από ένα παρελθόν γεμάτο με δυσλειτουργικούς δεσμούς, η σταθερότητα και η συνέπεια θα αρχίσουν να μας φαντάζουν ύποπτες.

Ποιά είναι λοιπόν τα βαθύτερα αίτια σύμφωνα με τα οποία σαμποτάρουμε υγιείς σχέσεις; Υπάρχουν τρόποι να μάθουμε να αντέχουμε τη φροντίδα όταν τη συναντάμε;

Εσωτερικευμένα αντικείμενα: Όταν το παρελθόν καθορίζει το παρόν

Είναι πλέον αποδεκτό πως οι πρώιμες σχέσεις με τα σημαντικά πρόσωπα τείνουν να διαμορφώνουν τα εσωτερικευμένα μας αντικείμενα και να γράφουν σενάρια μέσα μας για τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τις σχέσεις (Mitchell, 1988). Αν αυτά τα σενάρια είναι γεμάτα απόρριψη, ασυνέπεια ή πόνο, τότε ακόμη και μια φροντιστική σχέση φιλτράρεται μέσα από αυτό το πρίσμα.

Εκεί το σώμα μας και ο νους αντιδρούν, τα σημάδια δεν αναγνωρίζονται και μας λένε πως μοίαζει κάτι να μην πηγαίνει καλά. Τότε είναι που μια σταθερή σχέση μπορεί να βιωθεί ως απειλή αντί για ασφάλεια.

Σαμποτάζ: Γιατί επαναλαμβάνουμε τα ίδια μοτίβα;

Επαναφέροντας στο «εδώ και τώρα», τις παλιές μας εμπειρίες μπαίνουμε ασυνείδητα σε μία διαδικασία σύγκρισης.. Όταν ο άλλος, ένα νέο πρόσωπο, διαφορετικό από τα συνήθη μοτίβα μας, μας προσφέρει συνέπεια και τρυφερότητα, αυτόματα νιώθουμε ανία ή καχυποψία, μία άμυνα που έρχεται ως απάντηση στην έλειψη του χάους που γνωρίζαμε μέχρι σήμερα. Το σαμποτάζ λειτουργεί έτσι ως τρόπος να ξαναφέρουμε τη γνώριμη και οικεία ένταση (Bromberg, 2011).

Οι σύγχρονες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι το αυτο-σαμποτάζ σχετίζεται με τον ανασφαλή δεσμό προσκόλλησης και τις ελλιπείς δεξιότητες σχέσης (Peel & Caltabiano, 2021). Πιο πρόσφατα, ο Peel (2025) ανέδειξε πως το σαμποτάζ δεν είναι ένα γραμμικό φαινόμενο αλλά κυκλικό — αποτελεί ένα μοτίβο όπου κάθε πράξη αυτο-υπονόμευσης έρχεται να ενισχύσει την ανασφάλεια που την προκάλεσε.

Η δυσκολία να αντέξουμε τη φροντίδα

Όταν έχουμε μάθει να ορίζουμε την αξία μας μέσα από την σύγκρουση ή την έλλειψη, η φροντίδα στο σημείο εκείνο μπορεί να βιωθεί ως απειλή. Έτσι αυτόματα σκεφτόμαστε και επαναφέρουμε μία μαθημένη πρακτική όπου μας υπενθυμίζει πως αν δεν παλέψουμε για κάτι τότε δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν το αξίζουμε.

¨Από την άλλη μεριά η «κανονικότητα» της φροντίδας κουβαλά κάτι άγνωστο για εμάς, ηρεμία, συνέπεια και σταθερότητα. Βλεπόντας αυτά τα στοιχεία είναι απόλυτα φυσιολόγικό να μας δημιουργούν φόβο και ένταση.

Το σώμα θυμάται: Όταν η ηρεμία προκαλεί άγχος

Το νευρικό μας σύστημα δεν ξεχνά. Αν έχει συνηθίσει στην υπερέδιέγερση, η ηρεμία μοιάζει επικίνδυνη. Η απουσία κρίσης γίνεται κρίση από μόνη της. Ο οργανισμός αναζητά τον κίνδυνο και, αν δεν τον βρει, τότε είναι πολύ πιθανό να τον δημιουργήσει..

Ο Winnicott (1971) υποστήριξε ότι η ασφάλεια δεν είναι δεδομένη αλλά ανακατασκευάζεται μέσα από «χώρους ύπαρξης». Χωρίς αυτό το «αρκετά καλό περιβάλλον», η ηρεμία δεν μεταφράζεται σε ασφάλεια, αλλά σε απειλή.

Σύμφωνα με έρευνες των Herrera και συν. (2023), οι μετασχηματιστικές στιγμές στη θεραπεία, δεν προκύπτουν από ερμηνείες, αλλά από τη συνδημιουργία, τη συμμετοχική πράξη όπου λόγος και σώμα συντονίζονται στην αμοιβαιότητα.

Ο «αυτόματος πιλότος» του σαμποτάζ: Οι πολλαπλές πλευρές του εαυτού

Το σαμποτάζ συχνά αποτελεί μία ασυνείδητη διεργασία. Κάτι σαν μια εσωτερική παρόρμηση που μας ωθεί να απομακρυνθούμε από τη σταθερότητα, σαν έναν αυτόματο πιλότο που αναζητά να μας επαναφέρει στο γνώριμο χάος, στην ασφάλεια μας..

Ο Bromberg (2011) περιγράφει τις «πολλαπλές καταστάσεις του εαυτού», ως διαφορετικά κομμάτια που δεν συντονίζονται πάντα μεταξύ τους. Το κομμάτι που έχει μάθει να επιβιώνει στην ένταση, συχνά ενεργοποιείται όταν βιώνουμε ασφάλεια και επιχειρεί να ανακτήσει τον έλεγχο. Έτσι, το αυτο-σαμποτάζ δεν είναι μόνο ψυχοδυναμικό φαινόμενο αλλά και πρακτικό έλλειμμα στις δεξιότητες σχέσης. Αποτελεί τη δυσκολία του ατόμου στην εμπιστοσύνη, στην έκφραση των αναγκών του, και στον ρεαλιστικό δεσμό (Peel & Caltabiano, 2021; Peel, 2025)

Ο εσωτερικός σαμποτέρ: Η φωνή μέσα μας που δεν μας αφήνει να προχωρήσουμε

Το σαμποτάζ στις υγιείς σχέσεις δεν σημαίνει ότι δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε ένα νέο περιβάλλον.. Σημαίνει ότι ο ψυχισμός και το σώμα μας έχουν μάθει να ζουν σε ένα γνώριμο, έστω κι επώδυνο, πλαίσιο. Μέσα από μία θεραπευτική διαδικασία μάς δίνεται η ευκαιρία να ξαναγράψουμε αυτά τα εσωτερικά σενάρια, να μάθουμε να αντέχουμε την καλοσύνη, τη σταθερότητα και την αμοιβαία αναγνώριση.

Πολλά πράγματα στη ζωή μας έρχονται διαφορετικά από ό,τι επιθυμούμε. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε την τάση να αποδίδουμε τις δυσκολίες και τις λανθασμένες αποφάσεις μας σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι η τύχη, οι συγκυρίες, οι άλλοι., το κακό timing. Aποφεύγοντας να αναζητήσουμε τη δική μας ευθύνη. Κι όμως, η αδυναμία ανάληψης ευθύνης δεν σημαίνει έλλειψη δύναμης. Συχνά είναι το αποτέλεσμα ενός εσωτερικού κριτή που μάθαμε να κουβαλάμε από νωρίς. Μια φωνή που άλλοτε προέρχεται από έναν φροντιστή που δεν μας επέτρεψε να διαχωριστούμε, άλλοτε από ένα στερητικό ή απαιτητικό περιβάλλον που μας έμαθε να μετράμε την αξία μας μέσα από τις ελλείψεις.

Έτσι δημιουργείται ο εσωτερικός σαμποτέρ, εκείνο το κομμάτι του εαυτού που μας κρατά καθηλωμένους στην ανεπάρκεια, επαναλαμβάνοντας τα παλιά σενάρια.

Όσο εστιάζουμε στα λάθη, επιβεβαιώνουμε τον εσωτερικό κριτή και διαιωνίζουμε την αίσθηση αποτυχίας.

Η αλλαγή αρχίζει όταν στρέφουμε το βλέμμα μέσα μας, όταν τολμάμε να αναγνωρίσουμε τις πεποιθήσεις που μας περιορίζουν, να πιστέψουμε στις δικές μας δυνάμεις και να γίνουμε σύμμαχοι, όχι εχθροί, του εσωτερικού μας κριτή.

Εκεί γεννιέται η αληθινή αυτογνωσία: όταν μπορούμε να αντέξουμε τη φροντίδα, να αναλάβουμε την ευθύνη και να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να εξελιχθεί.

Βιβλιογραφία

Benjamin, J. (2004). Beyond doer and done to: An intersubjective view of thirdness. Psychoanalytic Quarterly, 73(1), 5–46.

Bromberg, P. M. (2011). Standing in the spaces: Essays on clinical process, trauma, and dissociation. Routledge. (Πρωτ. έκδ. 1996)

Herrera, M., Ugarte, A., Vásquez-Torres, G., Durand, K. M., & Sánchez, M. (2023). Doing-together with words: The sequential unfolding of a moment of meeting in a psychoanalytic therapy session. Frontiers in Psychology.https://doi.org/10.3389/fpsyg.2023.1205500

Lebow, J., & Snyder, D. K. (2022). Couple therapy in the 2020s: Current status and emerging developments. Family Process, 61(4), 1359–1385. https://doi.org/10.1111/famp.12824

Mitchell, S. A. (1988). Relational concepts in psychoanalysis: An integration. Harvard University Press.

Peel, R., & Caltabiano, N. (2021). The Relationship Sabotage Scale: An evaluation of factor analyses and constructive validity. BMC Psychology, 9, 146. https://doi.org/10.1186/s40359-021-00644-0

Peel, R. (2025). The Theory of Relationship Sabotage: A Preliminary Evaluation of Conceptual Models Expanding on Attachment and Goal-Orientation Frameworks. Behavioral Sciences, 15(8), 1091. https://doi.org/10.3390/bs15081091

Winnicott, D. W. (1971). Playing and reality. Tavistock.

Μαρία Φoύvτα

Ψυχολογία BA | Κλινική Ψυχολογία, MSc

Σχεσιακή Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία, Pgd

6945494044

Υπερείδου 6, Ηλιούπολη

www.mariafounda.com